Bilimsel Bir Merakla: Kösem Sultan’dan Sonra Kim Valide Sultan Oldu?
Osmanlı tarihinin çarpıcı figürlerinden biri olan Kösem Sultan’ın ardından “Valide Sultan” makamının nasıl devredildiğini incelerken, hem arşivî veriler hem tarih bilimsel yaklaşımlar ışığında ilerliyorum. Sizi de bu yolculuğa davet ediyorum — şöyle bir düşündüğümüzde, saray politikaları yalnızca bir dönem meselesi değil, toplumun yapısını, iktidar ilişkilerini ve kadının kamusal rolünü de şekillendiriyor.
—
Kösem Sultan ve Valide Sultanlık Kurumu
Valide Sultan unvanı, saltanatta olan padişahın annesine verilen ve etkisi resmi ya da gayriresmî biçimde yüksek olabilen bir makamdır. ([Vikipedi][1]) Kösem Sultan, oğulları IV. Murad ve I. İbrahim döneminde bu makamın en güçlü temsilcilerinden biri olarak anılır. ([TDV İslâm Ansiklopedisi][2]) Bilimsel olarak değerlendirildiğinde, Kösem’in yönetimdeki etkinliği, sadece bir kadının saray içi nüfuzu değil; aynı zamanda erken modern Osmanlı devlet yapısındaki kurumların – örneğin valide hanımla vezirlik, yeniçeri ocağı ve harem ilişkisiyle – etkileşimini de gösteriyor.
—
Kösem’den Sonra Valide Sultan Kim Oldu?
Arşivsel verilere göre, I. İbrahim’in 1648’de tahttan indirilmesi ve ardından oğulları IV. Mehmedin tahta geçişiyle birlikte valide sultanlık makamında değişim yaşanmıştır. ([Tarih Portalı | Tarih Öğretmeni][3]) Kösem Sultan’ın saltanat dönemi sonrasında, resmi olarak geçiş yapan isim ise Hatice Turhan Sultandır. Turhan Sultan, oğlu IV. Mehmed’in annesi olarak 8 Ağustos 1648’den itibaren valide sultan unvanını almıştır. ([Vikipedi][4])
Ancak ilginç biçimde, Turhan Sultan’un başlangıçta makama tam olarak geçemediği; Kösem Sultan’ın hâlâ etkisini sürdürdüğü ve geçişin sancılı bir güç mücadelesiyle gerçekleştiği belirtilir. ([historystudies.net][5]) Bilimsel açıdan bakıldığında bu, kurumun basit bir ardıllık mekanizması olmadığını; iktidar, harem içi dengeler, askeri‑saray çevreleri ve yeniçeriler gibi aktörlerle birlikte yeniden şekillendiğini gösteriyor.
—
Kurumsal ve İktisadi Boyutlara Bilimsel Bakış
Kösem Sultan döneminde valide sultanlık makamı yalnızca sembolik değil, mülki, mazbatalı ve mali açıdan da güçlü bir hâle gelmişti. ([Vikipedi][6])
Turhan Sultan döneminde ise ve özellikle valide makamının devri sürecinde, ekonomik problemler, bütçe açıkları ve yönetsel değişimler öne çıkmıştır. Örneğin Turhan’ın döneminde devlet bütçesine dair ilk defa “tarh‑i hâl” sistemine doğru eğilimler gözlemlenmektedir. ([Vikipedi][4])
Bu tür veriler gösteriyor ki valide sultanlık sadece saray içi başlık değil, Osmanlı devletinin toplumsal ve ekonomik yapısıyla iç içe geçmiş bir kurumdu.
—
Neden Bu Geçiş Önemlidir?
Bu geçiş, kadınların devlet yönetiminde dolaylı ya da doğrudan rollerinin değişimini görmemize olanak tanır.
Bilimsel araştırmalar bağlamında, harem‑saray iktidarı ve merkezî yönetim arasındaki ilişki çözümlenebilir.
Ayrıca bu dönüşüm, kurumsal süreklilik ve kriz yönetimi açısından önemli bir örnek oluşturur: bir valide sultan nasıl ve ne kadar süreyle iktidar ilişkileri içinde kalabilir?
—
Tartışma İçin Açık Sorular
Turhan Sultan’ın valide sultanlık makamını alması sırasında yaşanan direnç, kurumun meşruiyetini nasıl etkilemiş olabilir?
Valide sultanlık makamının ekonomik gücü, Osmanlı bürokrasisi ve askeri yapısıyla nasıl iç içe geçmiştir?
Kadınlar‑erkekler iktidar ilişkisi bağlamında bu geçiş dönemi bize ne tür genel çıkarımlar sunabilir?
—
Sonuç
Bilimsel bir merakla baktığımızda, Kösem Sultan’dan sonra valide sultanlık makamının Turhan Sultan’a geçmesi yalnızca bir ardıllık haberi değil; Osmanlı devlet sistemindeki kadın‑erkek iktidar dengeleri, kurumların yeniden üretimi ve toplumsal yapının dönüşümü açısından kritik bir eşiktir. Tarihsel veriler ve kurum analizleri bir araya geldiğinde bu geçiş daha anlamlı hâle gelir.
Zaman ayırıp okuduğunuz için teşekkür ederim.
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Valide_sultan?utm_source=chatgpt.com “Valide sultan”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/kosem-sultan?utm_source=chatgpt.com “KÖSEM SULTAN – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[3]: https://www.tarihportali.org/osmanlipadisahlari/dorduncu_mehmet.htm?utm_source=chatgpt.com “Sultan IV. Mehmed Han – Osmanlı Padişahları”
[4]: https://en.wikipedia.org/wiki/Turhan_Sultan?utm_source=chatgpt.com “Turhan Sultan”
[5]: https://www.historystudies.net/17-yuzyilda-bir-valide-sultanin-gunluk-hayati-valide-hadice-turhan-sultan_462?utm_source=chatgpt.com “17. Yüzyılda Bir Valide Sultanın Günlük Hayatı: Vâlide Hadîce Turhan Sultan”
[6]: https://en.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6sem_Sultan?utm_source=chatgpt.com “Kösem Sultan”